І гэты цуд нам стварылі калісьці ў далёкія 80-я гады мастакі-рэстаўратары мінскай творчай майстэрні «Басталія»...
Мне пашанцавала спаткацца з цікавым чалавекам, адным з рэстаўратараў нашай святыні, Фёдарам Аляксандравічам Сарокам. Спадар Фёдар запрасіў мяне ў майстэрню і за кубачкам гарбаты мы вярнуліся ў часы аднаўлення нашага касцёла. Таму я прагну падзяліцца з чытачамі vilejka.by такім каштоўным сведчаннем…
1986 год. Ператвораны ў гаспадарчы склад будынак касцёла набывае сваё новае прызначэнне – Дом мастацтваў імя Н. Ю. Сілівановіча. Як цяпер стала зразумелым, гэта быў адзін з магчымых на той час крокаў у захаванні святыні, да адкрыцця касцёла наперадзе былі яшчэ гады…
Дзяржаўная ўстанова «Белрэстаўрацыя» дасsлае ў Вілейку брыгаду мастакоў-рэстаўратараў, якія павінны былі даследваць роспісы і вырашыць праблему прыстасавання памяшкання былога склада пад Дома мастацтваў…
І вось яны, маладыя мастакі-рэстаўратары: Алег Хадыка, Уладзімір Ракіцкі, Мікола Залатуха, Фёдар Сарока, Пётр Прохараў і Сяргей Дзенісенка сядзяць пад веснавым сонейкам на лаўцы насупраць касцёла і разважаюць. Мастак-рэстаўратар ніколі не пачне працу, пакуль ў яго галаве не з'явіцца дакладны план дзеяння. Таму майстры вырашылі, што не ўвойдуць у сярэдзіну, пакуль не вырашаць праблему “модуля раскроя”, гэта значыць якім чынам рабіць стык адноўленых роспісаў з тымі лапікамі захаванага роспіса пачатку ХХст. Гэтыя лапікі захаванага старажытнага роспіса рэстаўратары называюць словам “Аўтар”.
Аўтарскі роспіс ніколі не павінен быць знішчаны яркасцю аднаўлення. Аўтар павінен быць захаваным, і усялякае новаўвядзенне можа існаваць толькі ў падпарадкаванасці Аўтару… Кіруючыся асноўнымі прынцыпамі сваёй справы, рэстаўратары вырашалі мастацкую праблему сутыкнення розных часоў… Магчыма, ў гэты час і з’явіўся вобраз нашага сонечнага Храма, у якім гарманічна спалучаецца традыцыя і новае…
Мне растлумачылі, што ў той веснавы дзень мастакі знайшлі “модуль раскроя”, які праглядаўся ў перапляценні касцельных вокнаў. Далей была праца… Вось такі яны цікавы народ, гэтыя творчыя людзі.
Сцены святыні сапраўды патрабавалі сур'ёзнага аднаўлення, а працы – уважлівага разліку і майстэрства выканання. У многіх месцах паабсыпалася тынкоўка, быў страчаны роспіс... Але пры аднаўленні роспісаў тымі ж фарбамі, якімі карыстаўся Аўтар, сучасныя, больш яркія з-за сваёй навізны фарбы знішчаюць захаваўшыяся аўтарскія кавалачкі. Мастакі прыдумалі аднаўляць страчаны роспіс у шэрай гамме. Гэта тэхніка пісьма называецца “грызайль”. Цяпер у атачэнні адноўленага аўтарскія зазьзялі сонечнымі зайчыкамі. Такім чынам наш касцёл набыў свой сонечны настрой.
У размове са спадаром Фёдарам я даведалася шмат новых для мяне словаў. Напрыклад – “trattegio”. Менавіта так называюцца тыя палоскі, якімі прашыты сцены і скляпенні касцёла. Так майстры прашывалі ў адну плашчызну старое і новае - Аўтара і Рэканструкцыю. А вось у кожнай з гэтых палосак, як у расшчыліне мы можам бачыць той сапраўдны колер Аўтара, якім майстры распісвалі наш касцёл сто год таму.
https://vilejka-kasciol.by/index.php/parafiya/100-goddze-svyatyni-vilejtsy/item/450-2-gadziny-z-restaratarmi#sigProGalleria2c3de5feb5
Працы рэстаўратараў вяліся на працягу двух гадоў! Але мастакі не толькі працавалі. Два гады яны жылі ў гатэлі насупраць кінатэатра «Мір». Удзень працавалі, а вечарамі спявалі песні, пісалі вершы, сустракаліся з творчай інтэлігенцыяй Вілейкі, рыхтаваліся і ўдзельнічалі ў гарадскіх святах.
Напрыканцы сваёй працы рэстаўратары пакінулі на сцяне справа ад алтара (цяпер там знаходзіцца абраз Езуса Міласэрнага) так званы «дзённік рэстаўратара», дзе яны размясцілі прыклады з якіх складаюцца асобныя элементы роспісу з іх арыгінальнымі радыўсамі і памерамі і г.д.Таму калі б цяпер зноў паўстала пытанне аднаўлення роспіса сцен, будучыя рэстаўратары ўжо б мелі правільныя арыенціры.
https://vilejka-kasciol.by/index.php/parafiya/100-goddze-svyatyni-vilejtsy/item/450-2-gadziny-z-restaratarmi#sigProGalleria0600a3088a
Фота С. Глоба, 1988 год.
Пасля працы ў «Белрэстаўрацыі» мастакі перайшлі ў створаную іх настаўнікам Творчую майстэрню Алега Уладзіміравіча Хадыкі, а пасля нарадзілася «Басталія» - майстэрня, якую сёння ўзначальвае Фёдар Сарока, і якая працягвае справу аднаўлення помнікаў культуры Беларусі. Прыгадваю толькі частку выкананых прац гэтай творчай групай: алтарныя скульптуры касцёла Св. Андрэя ў Слоніме, роспісы сабора Пятра і Паўла ў Мінску, алтар і роспісы капліцы Унебаўшэсця Найсвяцейшай Панны Марыі нясвіжскага замка Радзівілаў, касцёл Св.Мікалая ў Геранёнах ….
Рэстаўрацыя – гэта не проста падфарбоўка, ці аднаўленне якога-небудзь страчанага кавалачка ляпніны . Кожны новы праект – гэта творчы пошук. Фёдар Аляксандравіч падзяліўся меркаваннем, што калі рэстаўратар збіраецца распачаць новы праект, ён быццам робіць гэта ўпершыню, бо кожны касцёл, царква альбо замак унікальныя, і адзінага алгарытму яго пазнання не існуе.
Лёс нашых рэстаўратараў склаўся по-рознаму, але ўсе яны дакладна займаюцца любімай справай, яны сапраўдныя прафісіяналы.
Калі я развітвалася з Фёдарам Алякандравічам, ён прыгадаў: «А гэта ж з Вілейскага касцёла была трансляцыя Божага нараджэння пару гадоў таму? Я глядзеў! Прыемна было…»
І сапраўды, для нас, парафіянаў, час рэстаўрацыйных прац – гэта толькі маленькі кавалачак гісторыі нашага касцёла, а для рэстаўратараў – гэта праца, творчасць… Гэта іх жыццё.
Яўгенія Галомзік