Маё сумленне чыстае – я ім не карыстаюся, кажуць у народзе… І гэта зусім не жарт – але рэальнасць, з якой мы вымушаны сутыкацца.
Сумленне - гэта адзін з найвялікшых скарбаў, які чалавек атрымлівае ад Бога. У першыя гады жыцця мы яго не чуем, бо сумленню патрэбны дзве прылады, якія развіваюцца ў больш позні перыяд чалавечага жыцця, - розум і воля. Як толькі дзіця пачынае думаць і разрозніваць, дзе дабро, а дзе зло, сумленне заклікае яго рабіць дабро і ўнікаць зла.
Сумленне – гэта інтуітыўная здольнасць, дзякуючы якой чалавек з’яўляецца здольным ацэньваць вартасць учынкаў, як ўжо зробленых, так і будучых. Тут ідзе гаворка не столькі аб тэарэтычных ведах аб дабру і злу, колькі аб практычнай здольнасці сцверджання, што штосьці было, ёсць ці будзе добрым ці злым.
Сумленнем мы можам і павінны карыстацца штодзённа, робячы малыя і вялікія выбары, здзяйсняючы тыя ці іншыя дзеяння. Часта ж бывае і так, што пасля выканання пэўнага спантанічнага выбару, падчас яго рэалізацыі сумленне адзываецца, прызываючы нас да спынення альбо змены дзеяння. Праз гэта, калі слухаем яго голасу, адбываецца у нас працэс навяртання.
Добрым прыкладам гэтага з’яўляецца евангельская прыпавесць аб 2 братах, якіх бацька папрасіў выканаць працу ў вінным садзе. Адзін з братоў, хоць і сказаў на пачатку “НЕ”, пасля разважыў сваё дзеянне, і менавіта дзякуючы голасу сумлення змяніў сваё настаўленне і выканаў волю бацькі.
Далікатнасць у адносінах да ўнутранага голасу сумлення ў такіх момантах вельмі важная – бо праз гэта мы перамагаем свой эгаізм, перамагаем сваю слабасць, развіваемся духоўна.
Сумленне не з’яўляецца само па сабе чымсьці дасканалым, нязменным і бясхібным. На самай справе, яно ўзрастае разам з чалавекам, з аднаго боку маючы гэтую неверагодную "іскру Божую", з іншага боку, пастаянна падданая няспыннаму фарміраванню. Яно як шляхетны, каштоўны алмаз, які патрабуе ўмелай шліфоўкі, каб набыць сапраўдную вартасць.
Наша сумленне фармуецца з дзяцінства. На яго аказвае ўплыў адукацыя, школа, узрастанне адносінах у сям'і і сярод аднагодкаў. Што такое добра і што такое дрэнна, мы вучымся перш ад іншых, але і адразу ж «уключаецца» у нас асабісты цэнтр сумлення, у якім мы адкрываем нашу свабоду і магчымасць самастойнага меркавання і рабення выбару, а таксама браць на сябе адказнасць за яго.
Тым часам – не ўсё так проста… Заўважаем у сваім жыцці, што бываюць розныя моманты – часам нам здаецца, што гэты наш унутраны голас “спіць”, а здараецца і так, што у самых дробных справах б’е ў набат…
Не адчуваю голасу сумлення…
Гэта можа быць прыкметай сумлення шырокага. Такая сумленне неадчувальнае да граху, можа яго не заўважаць, і нават апраўдваць. Праяўляецца ў рэдкім карыстанні з сакрамэнту паяднання, павярхоўнасцю споведзі іг.д. У такой сітуацыі трэба вытрывалая малітва аб добрым сумленні. Патрэбна таксама паглыбленая, сістэматычная рэлігійная і духоўная адукацыя, асабліва ў галіне маральных прынцыпаў. Часам карысны ўдзел у жыцці невялікага супольнасці жывога Касцёла, у якой непасрэдныя адносіны з іншымі людзьмі, якія датычаць вобласці веры і маральнасці, будуць фармаваць сумленне і дапамагчы знайсці адпаведныя межы. Рэкамендуюцца удзел у рэкалекцыях і рэгулярная споведзь ў спалучэнні з духоўным кіраўніцтвам.
Часта - нават у банальных сітуацыях - задумваюся, ці не здзяйсняю цяжкага граху
Так звычайна рэагуе сумлення скурпулянцкае (вузкае), гіперадчувальнае і занадта нясмелая, які бачыць смяротны грэх там, дзе яго няма. Прычыны такога сумлення караняцца ў псіхіцы, і адсутнасці даверу Богу як любячага Айца. Згрызоты сумлення могуць мець розныя ступені цяжкасці і часцяком з’яўляюцца няпростай задачай для тых, хто іх адчувае.Яны таксама з'яўляюцца сур'ёзнай перашкодай у развіцці блізкіх адносінах з Богам, заснаваныя на евангельскай прыхільнасці праз Хрыста да Айца ў Духу Святым. Лячэнне такое сумленне павінна быць накіравана на абуджэнне даверу Богу. Важна мець пастаяннага спаведніка або духоўнага кіраўніка і навучанне поўнага паслушэнства яго заўвагам. У некаторых сітуацыях можа спатрэбіцца спецыяльная псіхатэрапія.
Належная “Тэхнічная абслуга і ачышчэнне”- фармацыя - сумлення працякае ў двух асноўных кірунках.
Пазнанне сябе
Першы з іх – пазнанне сябе, сваіх пачуццяў і іх крыніц, іх моцных і слабых бакоў, добрых і дрэнных звычак, механізмаў, якія ўплываюць на нашы паводзіны і выбар. Гэта вельмі важная псіхалагічная сфера фарміравання добрага сумлення. Адной з галоўных асаблівасцяў функцыянавання належным чынам сумлення з'яўляецца здольнасць стаць у праўдзе, адпаведная адлегласць ад сябе, здольнасць паглядзець збоку за ўласныя паводзіны і рэакцыі. Без гэтай здольнасці, хоць мы пастараемся надаваць вялікую ўвагу кіраўніцтву законам Божым, на самай справе, мы не зможам дакрануцца да рэальных праблемаў. Застаемся зачыненымі для сапраўдных голас сумлення, прыгнечаным ілжывым вобразам сябе і свету.
Асабістая сталасць з'яўляецца неабходнай асновай для прыняцця намагання, каб прытрымлівацца голасу сумлення. Гэты высілак часам заклікае да нялёгкіх рэчаў, патрабуючых ахвяры і самаадрачэння. Таму кожнае такое намаганне, скіраванае на лепшае зразуменне сябе, працу над сабой, фарміраванне характару і асабістай сталасці, па сутнасці,з’яўляецца фармацыяй сумлення.
Знакі на шляху
Другім напрамкам з'яўляецца развіццё сумлення на аснове сапраўдных каштоўнасцей. Мы павінны ўсвядоміць, што сумленне з'яўляецца аўтаномным і не стварае вартасцей. Гэты тып датчыка, які мае здольнасць адрозніваць дабро і зло, аб якіх рашэнне ў канчатковым выніку прынімае сам Бог, Творца і Айцец усяго, што існуе. Вось чаму так важна для развіцця сумлення плоскасць веры, малітвы, слуханне Слова Божага, прыняцце сакрамэнтаў, удзеле ў жыцці Касцёла. Набліжаючыся да Бога, мы паступова пазнаём змест і глыбокі сэнс Ягоных запаведзей, якія з’яўляюцца неабходнымі арыенцірамі, дарожнымі знакамі для нашага сумлення. Перамяшчаючыся ўнутры іх, мы можам быць упэўненыя, што не памылімся, і зможам бяспечна ісці па шляху нашага жыцця. Правільнае маральнае і рэлігійнае выхаванне, карыстанне багаццем пазітыўных дасягненняў літаратуры і мастацтва, слуханне пропаведзяў, частая споведзь, чытанне каталіцкіх кніг і малітва фарміруюць здаровае, правае і чуйнае сумленне.
Але нельга забываць аб тым, што сэрцам хрысціянскай веры з’яўляецца сустрэча з асобай Езуса Хрыста, сапраўднага Бога і сапраўднага Чалавека, нашага Брата і Збавіцеля. Езус выканаў закон запаведзей і ён даў нам новы закон… любові. Такім чынам, у канчатковым рахунку, хрысціянская сумленне фармуецца не ў залежнасці ад набору правілаў тыпу “што можна рабіць, а чаго нельга”, але ў адносінах да жывога Хрыста, які з'яўляецца вышэйшай каштоўнасцю і кропкай адліку для судоў нашага сумлення. У сапраўднай фармацыі сумлення ідзе гаврка аб тым, каб расці ў блізкасці з Ім, пазнаваць Яго і любіць і дазваляць, каб Яго прыклад і Яго Дух ўсё больш і больш пранікаў нас і кіраваў намі. Сумленне ўкаранёнае ў адносінах з Хрыстом можа зрабіць, што нашы меркаванні і выбар будуць такія, якія б зрабіў Ён, у чым, па-сутнасці, і заключаецца уся праблема.
малітва
Важнай дапамогай ў фармацыі сумлення, - як ў працы над сабой, так і ў набліжэнні да Бога – з’яўляюцца канкрэтныя прылады. Перш за усё, гэта шчырая, глыбокая, сістэматычная малітва: момант цішыні, стаянне ў прысутнасці Бога, які любіць, разважанне Святога Пісанна і спроба адчытвання бягучыя падзеі ў яго светле.
Належнае фармаванне сумлення - разумны выбар таго, што я слухаю, што гляджу і што я чытаю. Калі разглядзецца навакол, можна знайсці шмат добрых кніг, фільмаў, перадач, вэб-сайтаў, якія стымулююць мысленне, інспіруюць да дабра. Але… усё гэта вельмі часта з’яўляецца схаваным, нябачным “дзякуючы” мноству пустога смецця … сучаснага грамадзтва… і таму як кажуць, за ўсім гэтым злом амаль не відаць дабра… Вельмі добра, нам мой погляд, адказаў на падобнае пытанне адзін святар, калі яго папрасілі высказаць сваё меркаванне наконт праграмы «Бітвы экстрасэнсаў»: “Мы ведаем, што «Бітва экстрасэнсаў» — гэта проста шоу-праграма і, думаю, што да яе трэба ставіцца як да любых шоу-праграм. Калі ж яна напаўняе тваё жыццё пэўнымі каштоўнасцямі, то можна адносіцца станоўча. А калі нічога не дае, а часта ўводзіць у рознага роду зманы і з’яўляецца сумненне, асабліва што датычыць хрысціянскай веры, тады неабходна ставіцца негатыўна”.
Споведзь і духоўнае кіраўніцтва
Паколькі сумленне не з’яўляецца аўтаномнай нормай дабра і зла, асаблівую ролю ў яго фармацыі адыгрывае сакрамэнт пакаяння і духоўнае кіраўніцтва. Гэта момант ласкі, у якой Бог не толькі нам прабачае, але вельмі часта асвятляе сэрца праз выразнае пацверджэнне нашых маральных судоў альбо шляхам звяртання ўвагі да пытанні, які мы больш ці менш свядома хавалі нават ад саміх сябе. У сувязі з гэтым у фарміраванні належнага сумлення асаблівую каштоўнасць мае наяўнасць духоўнага настаўніка або пастаяннага спаведніка, які ведае законы духоўнага жыцця і хоча дапамагчы нам.
10 правілаў фармацы і сумлення
1. Заўсёды зло называй злом і дабро - дабром.
2. У сумненнях шукай парады ў мудрых і дасведчаных людзей.
3. Будзь здольным супрацьстаяць водзывамі несправядлівым меркаванням.
4. Уяўляй наступствы сваіх паводзін - тое, да чаго яны прывядуць.
5. Шукаю добрга таварыства і шляхетнага сяброўства, чытай добрыя кнігі.
6. Памятай, што найбольшае зло - тое, якое зробленае з баязлівасці і жадання прычыніць шкоду іншаму.
7. Кожны вечар рабі рахунак сумлення.
8. Рэгулярна спавядайся. Абяры пастаяннага спаведніка.
9. Будзьце крытычным адносна ўсяго, што бачыш і чуеш.
10. Заўсёды прасі Святога Духа аб асвячэнні.
Выкарыстаная літаратура:
Tomasz Duszyc OFMCap, Sumienie. instrukcja obsługi, у: http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TM/gop68_sumienieboli.html.
10 zasad kształtowania sumienia, у: http://adonai.pl/abc/?id=20.
Вынікі онлайн-канферэнцыі на тэму «Зняволенне злым духам. Экзарцызмы», у: http://catholic.by/2/home/spetials/114684-konferencija.html.
Эдвард Станек, З КЛОПАТАМ ПРА СУМЛЕННЕ, у: http://pro-christo.catholic.by/text/sumlenne.htm.
ЦІ ВЕРЫШ ТЫ Ў СЫНА БОЖАГА? Дарослым пра асновы каталіцкага веравызнання Гродна 1998.